Nieśmiałość dziecka jest cechą osobowości. Z nieśmiałością da się żyć – jest to trudne, ale możliwe, ponieważ człowiek nieśmiały jest w stanie wchodzić we wszystkie podstawowe role społeczne. Może – choć nie będzie to dla niego przyjemne i łatwe – jako uczeń udzielać odpowiedzi ustnej, kontaktować się z rówieśnikami, załatwić sprawę w urzędzie, zrobić zakupy. Mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem, które uniemożliwia takie „normalne” funkcjonowanie.
To, czy się w danej sytuacji odezwać, dla osoby nieśmiałej jest kwestią wyboru i decyzji. Dzieci nieśmiałe rzadko zgłaszają się do odpowiedzi, rzadko uczestniczą w publicznych występach. Kiedy nauczyciel w klasie zadaje grupie pytanie, niektóre dzieci z mutyzmem podnoszą rękę – potem jednak nie są w stanie wydobyć z siebie głosu.
Dzieci mutystyczne łatwo odróżnić od nieśmiałych, ponieważ dzieci nieśmiałe są takie w każdej sytuacji. Dzieci z mutyzmem bywają w swoich zachowaniach skrajne – w zależności od tego z kim i gdzie się znajdą. W sytuacjach, w których czują się bezpiecznie, mogą być nawet – jak to relacjonują rodzice – „rozbrykane” i „rozkrzyczane”.

Czytaj więcej o nieśmiałości i mutyzmie

Co to jest mutyzm selektywny (wybiórczy)?

 Jest to zaburzenie wieku dziecięcego charakteryzujące się stałą niemożnością mówienia w wybranych sytuacjach społecznych (w których mówienie jest oczekiwane np. w szkole), pomimo mówienia w innych sytuacjach.

 Po raz pierwszy został opisany w roku 1877 przez niemieckiego lekarza Kussmaula który opisał przypadek „afazji dobrowolnej”. Przyjęcie tego terminu mogłoby sugerować, że dzieci te świadomie wybierają niemówienie.

 W roku 1934 angielski lekarz Tramer wprowadził termin „elective mutism” czyli „mutyzm planowany”, utrwalający błędne rozumienie charakteru tego zaburzenia. Dopiero w 1994 roku nadano mu właściwą nazwę – mutyzm selektywny czyli wybiórczy.

 Jakie są objawy mutyzmu wybiórczego – jak go rozpoznać?

• głównym objawem mutyzmu wybiórczego jest to, że dziecko nie mówi w określonych sytuacjach (w których mówienie jest oczekiwane), w innych natomiast mówi normalnie. Najczęściej zdarza się, że w domu dziecko mówi bez problemów, natomiast w szkole nie jest w stanie się odezwać

 • czas utrzymywania się tego objawu wynosi co najmniej jeden miesiąc

• brak mówienia nie wynika z braku znajomości języka lub dyskomfortu związanego z posługiwaniem się danym językiem lub zaburzenia komunikacji (np. jąkania), ani też z całościowego zaburzenia rozwoju (jak autyzm) czy zaburzenia psychotycznego (np. schizofrenia)

• zaburzenie utrudnia osiąganie sukcesów edukacyjnych lub zawodowych oraz komunikację z innymi ludźmi

 Jak często i u kogo występuje mutyzm selektywny?

• objawy mutyzmu pojawiają się zwykle przed ukończeniem piątego roku życia

• częstotliwość zaburzeń to (według Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry z 2002 roku) siedmioro dzieci na tysiąc – dwa razy częściej niż autyzm.

• mutyzm dotyczy prawie trzykrotnie częściej dziewczynek niż chłopców (proporcja liczby dziewczynek do liczby chłopców wynosi 2,6 do 1).

 Jakie czynniki sprawiają, że u danego dziecka wystąpią objawy mutyzmu?

• predyspozycje genetyczne,

• wysoki poziom stresu,

• wychowywanie się w rodzinie dwujęzycznej,

• pobyt w obcym kraju,

• narażenie na oddziaływanie drugiego języka między drugim a czwartym rokiem życia,

• trudności językowe.

 Mity na temat mutyzmu selektywnego

• Mutyzm wybiórczy to po prostu bardzo silna nieśmiałość. Większość dzieci z tego wyrośnie.

• Mutyzm bardzo ciężko jest leczyć lub jest nieuleczalny.

• Dzieci mutystyczne są inteligentne mniej niż przeciętnie.

• Dzieci z mutyzmem używają ciszy jako formy manipulacji lub nieposłuszeństwa.

• Jak możesz pomóc swojemu dziecku?

• • Okazuj mu akceptację, tolerancję oraz zrozumienie. Ważne jest też, aby nie „zarazić się” lękiem od dziecka. Rodzic zalękniony to bowiem bardzo często rodzic nadopiekuńczy. W kontakcie z dzieckiem niezbędne są spokój, cierpliwość i wytrwałość.

  • Nie etykietuj dziecka jako „nie mówiącego w obecności innych” ani nie karz za milczenie. To tylko zwiększy jego niepokój. Chwal je za udział w sytuacjach społecznych oraz za wszelkie zachowania związane z porozumiewaniem się z innymi ludźmi – tak słowne, jak i pozasłowne.

  • Zachęcaj dziecko do rozmowy w domu oraz w innych okolicznościach związanych ze szkołą czy w czasie spotkań i uroczystości rodzinnych. Dzięki temu dziecko coraz lepiej widzi, że mówi tak jak trzeba, nie gorzej od innych. Tym samym rośnie jego zaufanie do siebie samego, a lęk stopniowo słabnie. Humor, żarty i śmiech pomogą dziecku nauczyć się, że mówienie jest zabawne.

  • Kiedy dziecko jest w domu i mówi normalnie, możesz spróbować nagrać je na dyktafon. Słuchając takich nagrań, dziecko przyzwyczaja się do słuchania własnego głosu. Później można spróbować odtwarzać te nagrania w szkole, ale dopiero wtedy, kiedy dziecko się na to zgodzi.

  • Jeśli dziecko nie rozmawia z niektórymi członkami rodziny, to wytłumacz im to i spróbuj zjednać jako sojuszników w pomaganiu dziecku. Jeśli osobista rozmowa z jakimiś osobami jest dla dziecka zbyt trudna, może też próbować rozmawiać z nimi przez telefon.

  • Dla niektórych dzieci szczególnie ważne są domowe zwierzątka – możesz to wykorzystać zachęcając dziecko do rozmów na temat opieki nad chomikiem czy kotem lub podczas spacerów z psem.

  • Dzieci bawiąc się lalkami czy innymi zabawkami, często się z nimi utożsamiają. Zachęcaj je aby mówiło ‘za’ swoje zabawki, bo jest to świetny sposób na ułatwienie dziecku wypowiadania się w obecności rówieśników.

  • Zachęcaj dziecko do wspólnego spędzania czasu z innymi dziećmi – na początku niech to będzie jeden spokojny rówieśnik. W ten sposób dziecko nabywa cennych umiejętności społecznych.

  • Dzieci, które przez długi czas nie odzywały się do swoich kolegów w klasie, mogą obawiać się ich reakcji, jeśli w końcu odważą się to zrobić. W takich sytuacjach warto rozważyć zmianę klasy lub szkoły, w której dziecko będzie mogło zacząć z „czystą kartą”. Żeby jednak takie posunięcie spełniło swoje zadanie, trzeba je bardzo starannie zaplanować.

  • Zrób zdjęcia lub nakręć filmik w budynku nowej szkoły lub przedszkola, niech pojawią się na nim nowi nauczyciele i opiekunowie dziecka. Porozmawianie o nich w domu i popracowanie nad werbalnymi reakcjami wymaganymi w szkole bardzo pomoże dziecku.

• Kto może pomóc rodzicom?

• • Nasza Poradnia oferuje konsultacje indywidualne, terapię dla dzieci, grupy wsparcia oraz warsztaty edukacyjne dla rodziców dzieci dotkniętych mutyzmem wybiórczym.

  • W Poradni Terapii Mutyzmu „Mówię” pracują specjaliści z wieloletnim doświadczeniem w tej dziedzinie.

  • Została powołana również Fundacja na rzecz osób dotkniętych mutyzmem wybiórczym i ich rodzin „MÓWIĘ”, której celem jest niesienie pomocy osobom dotkniętym mutyzmem, definiowanym jako brak lub ograniczenie mówienia przy zachowaniu rozumienia mowy i możliwości porozumiewania się za pomocą pisma.