Dzieci z mutyzmem wybiórczym bardzo często trafiają do logopedów. Logopeda bywa pierwszym specjalistą, do którego szkoła czy przedszkole odsyła rodzica z dzieckiem, które nie mówi. Mutyzm wybiórczy nie jest jednak w sensie ścisłym problemem logopedycznym, a psychologicznym. Mimo to sporo jest logopedów, którzy podejmują się takiego zadnia i radzą sobie w pracy z mutyzmem wybiórczym. W wypadku tego zaburzenia pomocna jest każda profesjonalna interwencja. Najgorszy sposób traktowania dzieci z mutyzmem wybiórczym to zostawienie ich w spokoju, bo każdy dzień, miesiąc i rok takiego spokoju utrwala mechanizmy powodujące mutyzm.

Dzieci z mutyzmem wybiórczym to dzieci, które się boją – ich głównym problemem jest lęk. Hamuje on działanie, sprawia, że dzieci lękowe bardzo często nie otrzymują pomocy, bo się jej nie domagają. Siedzą cicho i spokojnie, nie przeszkadzają, łatwo wręcz o nich zapomnieć. Różni je to np. od dzieci z ADHD. Z nimi trudno wytrzymać, częściej więc podejmuje się w ich sprawie interwencje. Dorośli mają z nimi kłopot, szukają więc pomocy – dla dziecka, ale także dla siebie. Często to właśnie potrzeby dorosłych sprawiają, że dziecko otrzyma pomoc i z niej skorzysta, bo to dorośli podejmują decyzję o tym, czy dziecko ostatecznie trafi do specjalisty.

Tymczasem dzieci lękowe, z mutyzmem – poza tym, że nie mówią – nie sprawiają większych kłopotów. Wielu rodziców i nauczycieli przyjmuje strategię dostosowania się, ewentualnie przeczekiwania. Komunikują się z dziećmi na piśmie, stosują też pozawerbalne środki komunikacji. Niektóre badania mówią, że mutyzm występuje u dzieci bez względu na poziom ich inteligencji. Inne – że dzieci mutystyczne to dzieci bardzo inteligentne. Nasze doświadczenie potwierdza tę drugą hipotezę. Ich poziom osiągnięć w nauce sprawia, że nawet jeśli porozumiewają się nietypowo, to jednak nauczyciele spostrzegają je jako zdolne i zmotywowane do nauki. Do pewnego momentu edukacji to wystarcza. Nauczyciele czują się na tyle usatysfakcjonowani, że odpuszczają wysiłki w kierunku doprowadzenia takich dzieci do stanu, w którym będą normalnie mówić. Z czasem jednak potrzeba porozumiewania się z dzieckiem staje się na tyle silna i ważna, że dziecko trafia do specjalisty – i często bywa, że jest to właśnie logopeda.

Bywają logopedzi, którzy zajmują się takim dzieckiem klasycznie, zaczynając od ćwiczeń artykulacji. Szansa powodzenia w poradzeniu sobie z mutyzmem jest wtedy niestety niewielka. Nawet jeśli dziecko będzie wykonywać ćwiczenia (a może się tak zdarzyć, bo istnieje kilka poziomów mutyzmu i niektóre dzieci są w stanie podjąć ćwiczenia artykulacyjne), a nawet wykonywać je prawidłowo, to nie zlikwiduje to jego problemów z porozumiewaniem się za pomocą mowy. Bywa jednak, że niektórzy logopedzi zaczynają od obniżania napięcia, nawiązywania kontaktu, budowania relacji. Pracują więc bardziej w nurcie psychologicznym niż logopedycznym. Mają gotowość, aby nie ograniczać się do czystej logopedii, wiedzą, co to jest mutyzm wybiórczy i chcą podjąć wyzwanie pomagania takiemu dziecku. Wypracowują sobie własne strategie i osiągając za ich pomocą sukcesy.

Zdarzają się niestety jednak także logopedzi, którzy odmawiają pracy z dzieckiem, „bo ono nie mówi”. Uznają, że brak jest materiału i możliwości pracy z niemówiącym dzieckiem. Niekiedy odwleka to o długie lata kolejną próbę znalezienia fachowej pomocy dla dziecka z mutyzmem wybiórczym. Dlatego tak ważne jest, aby logopeda zaczął pracę z dzieckiem mutystycznym, a przynajmniej potrafił rozpoznać jego problem i odesłać je do innego fachowca, który będzie gotów pracować nad obniżeniem u dziecka poziomu lęku. Logopeda może być wtedy niezwykle cennym współpracownikiem takiej osoby. Dzieci z mutyzmem często zaczynają mówić szeptem bądź cichutko,  dość niewyraźnie. Trzeba pracować nad wzmocnieniem pojawiającego się głosu dziecka. Warsztat logopedy może być na takim etapie niezwykle pomocny i cenny. 

Ćwiczenia logopedyczne nie mogą być jednak stosowane na samym początku pracy z dzieckiem dotkniętym mutyzmem wybiórczym. Musi je poprzedzić praca terapeutyczna – prowadzona albo przez samego logopedę, albo przez terapeutę, z którym logopeda może zacząć na pewnym etapie pracy z danym dzieckiem współpracować.

Barbara Ołdakowska-Żyłka

• Czym jest mutyzm wybiórczy?

• • Mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem lękowym wieku dziecięcego i charakteryzuje się stałą odmową mówienia w niektórych sytuacjach społecznych. Poza tymi sytuacjami dziecko mówi prawidłowo. Wiadomo, że zaburzenie to pojawia się na wczesnym etapie życia i może być przejściowe, na przykład gdy towarzyszy rozpoczęciu nauki w szkole. W niektórych przypadkach mutyzm może się jednak utrzymywać przez całą szkolną karierę dziecka.

  • Dzieci dotknięte mutyzmem wybiórczym zazwyczaj swobodnie rozmawiają w domu lub z bliskimi przyjaciółmi, ale nie odzywają się do swoich nauczycieli. W poważniejszych przypadkach mogą również nie mówić w towarzystwie rówieśników, ale komunikują się z nimi niewerbalnie.

• Co leży u podłoża mutyzmu wybiórczego?

• • Nie ustalono jednej przyczyny odpowiedzialnej za pojawienie się mutyzmu wybiórczego. Wpływ na jego rozwój mogą mieć czynniki psychologiczne, emocjonalne oraz społeczne. W przeszłości uważano, że dzieci z mutyzmem są złośliwe i manipulują innymi. Jednak ostatnie badania wykazały silny związek mutyzmu wybiórczego z zaburzeniami w kontaktach społecznych, które mogą prowadzić także do zachowań innych niż sam brak mówienia, takich jak na przykład ograniczony kontakt wzrokowy i uboga ekspresja mimiczna, sztywność fizyczna, nerwowe wiercenie się oraz wycofanie z kontaktu.

• Czy można pomóc dzieciom z mutyzmem wybiórczym?

• • Można, a należy przy tym pamiętać, że im wcześniejsza diagnoza, tym większe szanse skutecznej interwencji. Interwencja jest zaś bardzo przydatna, ponieważ zaburzenie to nie znika spontanicznie. Nasza Poradnia Terapii Mutyzmu „Mówię” prowadzi szkolenia oraz superwizje i interwizje dla specjalistów.

Konsultacje dla specjalistów – psychologów, pedagogów, logopedów, nauczycieli, lekarzy – pracujących z dziećmi dotkniętymi mutyzmem wybiórczym zapraszamy do korzystania z usług wspierających oddziaływania wobec dzieci mutystycznych i ich rodzin.

Konsultacje indywidualne:

• Osobiste
• Telefoniczne
• On-line (przez SKYPE’a)